Waunwen

tua milltir

neu lai

i'r

de-orllewin

 o

Ystrad Fflur

SN739651

Mae’r enw Waunwen yn un hyfryd ac yn adlewyrchiad o'r plu gweunydd gwyn sydd yn tyfu ar y waun yn yr haf. Saif mewn man ac iddo olygfa arbennig – yn edrych i lawr ar hen abaty Ystrad Fflur ac yn groes at Pen-y-bannau a’r cynteddau eang oddi amgylch.

Yn ôl  cyfrifiad 1841, roedd yna ŵr a gwraig  o’r enw John a Mary Jones yn ymgartrefi yma, ond bu’r lle yn wag am gyfnod hir tua diwedd y bedwaredd ganrif a’r bymtheg a ddechrau’r ugeinfed ganrif.  Erbyn 1911, roedd yna bobl eto’n byw yn Waunwen ac mi fu yna deluoedd eraill ar ôl hynny - i fynny hyd at yr ail Rhyfel Byd

Mae’r syllafu ychydig bach yn hynod, ond mae’r cyfeirnod at Waunwen yn amlwg, ac mae’n rhesymol credu bod yr enw a’r lle yn mynd nôl i gyfnod abaty Ystrad Fflur.  

Indenture (counterpart) being a grant from John Vaughan of Trowscoed, co. Cardigan, Esq., of messuages and lands called Glan-gorffen, Blaen-moroth, Blaen-llygnant, Grofftie, Kil-y-garn, The ould abbey, Tythin-y-vagwr, Wayn-wen and Craynant in the granges of Mevenith and Pennarth, co. Cardigan, in as ample a manner as the same had been enjoyed by Sir John Price, baronet, or by Mathew Price and Arthur Price.

Does dim sicrwydd pryd yr adeiladwyd Waunwen, ond mae yna gyfeirnod iddo yn 1636 (NLW Crosswood Deeds).